پاسخ:
بیت: لعل من چیست؟ عقده‌های دلم / عقد خونین به هیچ مخزن نیست
عبارت‌های «كی پذیرد همواری؟»، «تو را ز میر چه باک و تو را ز شاه چه غم؟» و «بیچاره گرفتار كجا رود؟» به‌ترتیب یعنی «همواری نمی‌پذیرد»، «برای تو از میر باك و از شاه غم نیست» و «بیچاره گرفتار جایی نمی‌رود، نمی‌تواند برود.»
این عبارت‌ها پرسش انكاری دارند، ولی پرسش بیت «لعل من چیست؟ عقده‌های دلم / عقد خونین به هیچ مخزن نیست» صرفاً به قصد تأكید و جلب توجه به شكل پرسشی بیان شده است: «لعل من چیست؟» و پاسخ آن را نیز خود شاعر گفته است: «عقده‌های دلم.»

پاسخ:
عبرت
در بیت صورت سؤال، شاعر می‌گوید جهان پر است از عبرت و حکمت هرچند او بهر‌ه‌ای از آن نمی‌برد.

پاسخ:
مهل که روز وفاتم به خاک بسپارند / مرا به میکده بر در خم شراب انداز
املای «مهل» به معنای «مگذار» به همین شکل درست است.

پاسخ:
سه تا
الف) «مبادا» فعل دعایی است و «ابوذر» منادا.
ب) «را» در کاربرد حرف اضافه آمده است: «اگر به یک اندام رنجی رسد.»
پ) «چون» نخست حرف اضافه است امّا «چون» دوم حرف اضافه نیست و متمّم نمی‌سازد.
ت) در جمله‌ی «رنج برسد»، نقش دستوری «رنج» نهاد است. در جمله‌ی «آنان رنجور شوند» نیز «رنجور» مسند است.
ث) «بیش» در عبارت، صفت تفضیلی است.
ج) فعل ماضی در عبارت نیست، فعل‌ها همه مضارع یا «دعایی» است.

پاسخ:
چهار ـ چهار
گروه‌هایی که وابسته‌ی پیشین دارند: «این توبره» ـ «آن خادم» ـ «سه وجه» ـ «این کار»
گروه‌هایی که وابسته‌ی پسین دارند: «لشکرگاه سلمان» ـ «قدم وی» ـ «دل تو» ـ «عهده‌ی حفظ رعیت»

پاسخ:
سحر
در گروه «زمزمه‌ی مرغ سحر» در بیت: «خفتگان را چه خبر زمزمه‌ی مرغ سحر / حَیوان را خبر از عالم انسانی نیست»، «سحر» وابسته‌ی پسین است.

پاسخ:
بیت: دل برگرفته بودم از ایام گل ولی / کاری بکرد همّت پاکان روزه‌دار
فعل «برگرفته بودم» ماضی بعید است.

پاسخ:
ماضی نقلی
فعل‌های متن:
«گرفتم»: ماضی ساده | «بوده‌ای»: ماضی نقلی | «نداشته (است)»: ماضی نقلی | ی (آن هستی): مضارع اخباری
«می‌نهادی»: ماضی استمراری | می‌رفتی: ماضی استمراری | اند (آماده هستند): مضارع اخباری
«زنند»: مضارع التزامی | «فراموش کرده‌ای»: ماضی نقلی | «می‌کنی»: مضارع اخباری

پاسخ:
بیت: همه از ذات خود پیوسته آگاه / وز آن جا راه برده تا به درگاه
ابیات دیگر می‌گویند اجزای عالم همه در جای معین خود قرار گرفته‌اند و هیچ ذره ای از جای خود به جای دیگری نمی‌رود و اگر چنین شود نظم کلّی به هم می‌ریزد. اما در بیت پاسخ، صحبت از آگاهی اجزا به موقعیتِ خود و نیز به راه وصول‌شان به پیشگاه حق است.

پاسخ:
بیت: آن زمان که می‌شوی بیمار تو / می‌کنی از جرم استغفار تو
عبارت صورت سؤال می‌گوید: «درد باعث می‌شود انسان گناهان را ترک کند و به خدا نزدیک شود.»
بیت « آن زمان که می‌شوی بیمار تو / می‌کنی از جرم استغفار تو» هم می‌گوید: «آن زمان که انسان بیمار می‌شود، از جرم استغفار و طلب آمرزش می‌کند.»
بیت «هر که او بیدارتر پردردتر / هر که او آگاه‌تر رخ زردتر» می‌گوید: «هر کس بیدارتر باشد، پردردتر است.»
بیت «دلا بسوز که سوز تو کارها بکند / نیاز نیم‌شبی رفع صد بلا بکند» می‌گوید: «از آه و سوزِ دلِ پردرد کارهای بسیار برمی‌آید.»
بیت «عاشق که شد که یار به حالش نظر نکرد؟ / ای خواجه درد نیست وگرنه طبیب هست» نیز میگوید: «اگر کسی واقعاً عاشق شود، یار به حالش نظر می‌کند.»